China-rel op Buchmesse

Dat het Duits behalve voor ‘uitnodigen’ (einladen) ook een woord heeft voor het tegenovergestelde (ausladen) kwam de laatste dagen goed van pas. Twee dissidente Chinese schrijvers die voor een conferentie ter voorbereiding van de Frankfurter Buchmesse waren uitgenodigd, werden eerst afgezegd maar kwamen vervolgens toch. China is dit jaar het thema-land van de Buchmesse. De conferentie ging over hoe China en de wereld tegen elkaar aankijken; het programma werd door Duitse en Chinese instellingen gezamenlijk opgezet.

Bei Ling en Dai Qin

Onder druk van de Chinese media- en uitgeverijwaakhond (die er kennelijk wat laat bij betrokken werd) werden Dai Qin en Bei Ling op het laatste moment uit het programma gehaald. Ze kwamen echter toch – Bei Ling, die al lang in de VS woont, had geen visum nodig en Dai Qin kreeg een visum omdat ze was uitgenodigd door de schijvers-actiegroep PEN, ook betrokken bij de organisatie van het symposium. Haar ticket was gecancelled maar ze kocht zelf een nieuw. Eénmaal in Frankfurt kregen beiden de gelegenheid het woord te voeren. De Chinese delegatie verliet daarop de zaal, boos omdat het programma zonder overleg met hen was veranderd; hun leider verklaarde “niet de les gelezen te willen worden over democratie; die tijden zijn voorbij.” Uiteindelijk zetten ze hun deelname aan de conferentie wel voort. Het geheel kreeg uiteraard enorme media-aandacht (zie b.v. item in Duitse tv-journaal).

Tijdens de Buchmesse zelf, in oktober, komt er nog een heel programma over vrijheid van schrijvers in China, dat zonder inmenging van officiële Chinese zijde tot stand is gekomen. De conferentie was de enige gebeurtenis die samen met Chinese officials werd georganiseerd, “we moeten niet alleen ‘over’ maar ook ‘met’ de Chinezen spreken” zeiden de organisatoren. Dat is deze keer dan niet gelukt. Chinese censoren en PEN en alles wat daartussen zit in één conferentie bijeen te brengen, bleek te hoog gegrepen.

Toch omzeilden de mensen in de officiële Chinese afvaardiging het onderwerp ‘mensenrechten’ niet. Mensenrechten staan immers in de Chinese grondwet. Maar wanneer de mensen niets meer te eten hebben, wanneer het land instabiel is, wat heb je dan aan mensenrechten? Ook in China heeft men van Brecht gehoord: “Eerst het voer, dan de moraal.”

En hadden de Chinese dissidenten niet alleen maar negatieve woorden voor de situatie in het land. Zo zei Bei Ling (zie tekst van zijn toespraak) dat “er vooruitgang is op de moeilijke weg naar persvrijheid. Steeds meer privépersonen kopen aandelen van staatsuitgeverijen. Onafhankelijke schrijvers, uitgevers en boekhandelaren rukken op op verantwoordelijke functies in staatsuitgeverijen. Met hun kennis zullen ze proberen het beoordelingssysteem van de staat te omzeilen.” 

Blijven proberen zou ik zeggen, het bevorderen van die discussie ‘met’ en vooral ook ‘tussen’ Chinezen, ondanks het publiciteitscircus en PR-debacle van deze keer.